Tamahagane là yếu tố then chốt tạo nên chất lượng và giá trị độc đáo của kiếm Nhật Bản, khiến chúng trở thành những tác phẩm nghệ thuật được săn đón trên toàn cầu.
Cùng tìm hiểu thép tamahagane và quy trình tinh chế thép tamahagane để tạo ra kiếm samurai chất lượng cao, từ lựa chọn nguyên liệu đến thành phẩm như thế nào?
1. Tamahagane - Một Trong Những Loại Thép Có Độ Tinh Khiết Cao Nhất
Tamahagane là gì?
Tamahagane (玉鋼) là một loại thép truyền thống của Nhật Bản, có độ tinh khiết và giá trị rất cao. Từ “tama” có nghĩa là quả cầu, còn “hagane” có nghĩa là thép, nó cũng có thể hiểu là ngọc khi rèn thành kiếm. Hay nói cách khác, khi rèn thành kiếm, tamahagane được ví như ngọc quý, thể hiện sự hoàn mỹ và đẳng cấp của nghệ thuật luyện kim Nhật Bản.
Hàm lượng cacbon chỉ vô cùng thấp
Thép tamahagane có hàm lượng cacbon chỉ khoảng 1-1,5% và rất ít tạp chất, đây được coi là một trong những loại thép tinh khiết nhất. Qua quá trình nung, với 10 tấn cát và 12 tấn than có thể tạo ra 2,5 tấn kim loại gọi là Kera (ケラ), nhưng chỉ thu được chưa đến một tấn thép tamahagane.
Một số nguyên tố giúp tăng độ cứng và độ dẻo cho thanh thép tamahagane
Oxy: Đối với các loại thép thông thường nếu thành phần oxy cao sẽ không đạt chất lượng tốt. Trái ngược điều này, với kỹ thuật rèn truyền thống của Nhật Bản, các phần oxy hóa này trong thép tamahagane lại giúp chúng mềm hơn, cho phép thép được kéo giãn và gấp lại nhiều lần. Khi làm kiếm, quá trình này tạo này giúp tăng độ cứng và giữ độ bén cho sản phẩm kiếm. Mỗi lần uốn, nung và rèn sẽ loại bỏ tạp chất, giúp thép ngày càng cứng hơn và có khả năng chống gỉ tự nhiên, giúp tạo ra những thanh kiếm có chất lượng cao và sáng bóng.
Các thành phần khác: Thép tamahagane còn chứa các nguyên tố vi lượng như đồng, mangan, vonfram, molypden và titan, giúp cải thiện độ cứng và khả năng chống ăn mòn. Đồng giúp tăng khả năng chống ăn mòn, mangan cải thiện độ cứng và độ dẻo dai, trong khi vonfram và molypden giúp tạo thành các hợp chất cacbua bền vững, tăng độ bền của thép.
Tóm lại, thép tamahagane là loại thép có chất lượng cao hơn thép hiện đại, bởi được rèn theo phương pháp truyền thống đặc biệt của Nhật Bản, mang lại hiệu suất và độ bền vượt trội, rất thích hợp dùng để chế tác các thanh kiếm samurai sắc bén.
2. Quy Trình Rèn Kiếm Samurai Từ Thép Tamahagane
Quy trình nung lấy thép tamahagane thoạt nhìn rất đơn giản, tuy nhiên đòi hỏi rất nhiều công sức và có sự thành công hay không còn dựa rất nhiều vào rất nhiều yếu tố như: kinh nghiệm lâu năm của người thợ hay phải tốn rất nhiều nguyên vật liệu.
Quá trình 1: Kiểm soát hàm lượng cacbon suốt quá trình nung
Cát chứa sắt và một lượng lớn than củi được nung đến khi tan chảy ở nhiệt độ 1400 ℃ trong 3 ngày 3 đêm và 30 phút/lần để tạo thành thép tamahagane. Trong khi đó, để kiểm soát hàm lượng cacbon trong tamahagane không vượt quá 1,5%, quá trình luyện thép không bao giờ được phép đạt đến trạng thái nóng chảy hoàn toàn. Chính vì quá trình sản xuất tamahagane khá phức tạp và chi phí cao, nó trở nên đắt hơn hàng chục lần so với thép hiện đại.
Quá trình 2: Tiến hành loại bỏ tạp chất
Thép tamahagane mới nấu chảy còn chứa nhiều tạp chất, nếu không loại bỏ sẽ ảnh hưởng đến độ bền và hiệu suất của lưỡi dao. Do đó, việc loại bỏ tạp chất ra khỏi thép tamahagane là điều cần thiết. Quá trình này mất khá nhiều thời gian và đòi hỏi sự lặp đi lặp lại một cách tỉ mỉ của người thợ rèn để đảm bảo chất lượng của lưỡi dao.
Quá trình 3: Rèn thành kiếm
Sau khi loại bỏ tạp chất, thép tamahagane sẽ được rèn theo công nghệ truyền thống của Nhật Bản. Với phần thép chứa lượng cacbon vừa đủ sẽ được uốn thành hình chữ U, trong khi phần dưới cùng là thép hocho-tetsu (包丁鉄) chỉ chứa 0,1-0,3% cacbon, thường được dùng làm lõi kiếm. Quá trình rèn kết hợp hai loại thép này lại với nhau sẽ tạo thành lưỡi dao có lớp thép cứng bên ngoài, đảm bảo độ sắc bén, trong khi phần thép dẻo dai bên trong giúp lưỡi dao chịu được các tác động mạnh. Sự kết hợp này làm cho kiếm samurai có hiệu suất vượt trội so với các loại dao khác.
Quá trình 4: Nung kiếm và làm nguội
Sau khi rèn, lưỡi kiếm được phủ một lớp đất sét đặc biệt trộn với bột than. Việc này giúp tạo ra sự khác biệt về nhiệt độ giữa các phần phủ đất và không phủ đất, làm cho phần lưỡi dao nguội nhanh hơn phần còn lại. Nhờ đó, mật độ và độ bền của các phần khác nhau của lưỡi dao được tối ưu hóa.
Quá trình 5: Uốn cong thanh kiếm
Quá trình làm nguội, là bước cuối cùng để tạo ra đường cong cho lưỡi kiếm. Khi dao được nung đỏ được nhúng vào nước, phần lưỡi dao chứa nhiều cacbon sẽ co rút ít hơn so với phần thân, tạo ra đường cong đặc trưng. Đây là bước quyết định sống còn cho thanh kiếm, vì chỉ có 1/3 số dao thành công qua giai đoạn này. Kinh nghiệm của thợ rèn đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát quá trình dập tắt để đạt được đường cong hoàn hảo.
Quy trình 6: Mài thủ công
Bước cuối cùng trong quá trình tạo thành lưỡi kiếm là mài bằng tay. Quá trình này kéo dài ít nhất hai tuần, đòi hỏi sự tỉ mỉ và kỹ năng cao từ các thợ mài. Đá mài sử dụng trong quá trình này rất đa dạng và quý hiếm (một bộ đá mài chất lượng có thể có giá trị lên đến hàng nghìn đô la), mỗi loại đá mài có yêu cầu khác nhau về giai đoạn và thời gian mài. Việc mài dao không chỉ để làm sắc lưỡi mà còn để tạo ra bề mặt hoàn hảo và tăng thêm giá trị cho lưỡi kiếm samurai.
3. Kiếm Nhật Là Tác Phẩm Nghệ Thuật Được Làm Bằng Tamahagane Đã Chiếm Được Cảm Tình Của Nhiều Người Ở Nước Ngoài
Tamahagane có thể dập và kéo dài ra, trong khi điều đó là không thể đối với sắt
Phỏng vấn với đài NHK, ông Mikami (người thợ đã có 40 năm kinh nghiệm trong nghề rèn kiếm) đã giải thích rõ sự khác biệt lớn giữa tamahagane và sắt thông thường. Khi làm nóng và đập búa lên sắt thông thường, nó không thể kéo dài ra mà sẽ bị gãy ngay nếu tiếp tục đập. Ngược lại, khi được làm nóng và đập liên tục, tamahagane không hề bị gãy, thậm chí sẽ có thể kéo dài và làm dẹt. Đồng thời, khi gấp lại và tiếp tục đập, các lớp thép còn sẽ dính vào nhau và trở thành một khối đồng nhất.
Điều này được lý giải rằng thông thường các tạp chất làm cho thép dễ bị vỡ và không mong muốn. Tuy nhiên, các tạp chất trong tamahagane có hình dạng giống như dây và tạo độ dính cho thép, làm cho nó bền hơn.
Cho dù có tiền cũng khó có thể sở hữu kiếm samurai được làm từ thép tamahagane
Tamahagane nguyên chất được bảo tồn bởi Hiệp hội Bảo tồn Phát triển Nghề Rèn Kiếm Nghệ thuật Nhật Bản. Hiện nay, loại thép này rất quý giá và không thể mua trên thị trường.
Chính vì vậy giá trị của một thanh kiếm Nhật cũng vô cùng cao. Một thanh kiếm thời kỳ Sengoku, được bán với giá khoảng 11,5 triệu yên kèm giấy chứng nhận thẩm định. Tuy hầu hết các thanh kiếm có giá trên 1 triệu yên nhưng hầu hết đều bị cháy hàng tại triển lãm kiếm Nhật Bản ở San Francisco. Nhiều người tại đây cho rằng thanh kiếm Nhật Bản rất đặc biệt trên thế giới, mang một nét quyến rũ khó tả.
Tóm lại, với quá trình sản xuất tỉ mỉ và các đặc tính độc đáo, tamahagane đã trở thành linh hồn của những thanh kiếm samurai huyền thoại. Qua nhiều thế kỷ, những nghệ nhân Nhật Bản đã truyền lại kỹ thuật rèn kiếm này từ kim loại này, tạo nên những tác phẩm nghệ thuật mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Ngày nay, việc bảo tồn và phát triển nghề rèn kiếm truyền thống không chỉ là việc gìn giữ một di sản văn hóa quý báu mà còn là cách để chúng ta kết nối với quá khứ và tôn vinh những giá trị tinh thần cao đẹp.